31 marca 2025 roku wznowiono nabór wniosków do programu „Czyste Powietrze”, który po kilku miesiącach przerwy wraca w nowej odsłonie. Program przeszedł istotne zmiany – zarówno organizacyjne, jak i finansowe – mające na celu zwiększenie skuteczności i przejrzystości jego realizacji. Pomimo wielu udogodnień dla beneficjentów, pojawiły się także wyzwania, które mogą utrudnić dostęp do wsparcia. Oto najważniejsze informacje o obecnym kształcie programu.

Zmiany organizacyjne i rola operatorów

Jedną z najważniejszych nowości jest powołanie tzw. operatorów programu. W założeniu to oni mają wspierać beneficjentów na każdym etapie procesu – od weryfikacji dokumentów po kontrolę realizacji inwestycji. Początkowo planowano, że operatorami zostaną wszystkie gminy, jednak do programu zgłosiła się mniej niż połowa z 2,4 tysiąca samorządów. W efekcie w wielu regionach beneficjenci nie będą mieli lokalnego wsparcia.

W miejscowościach, gdzie gmina nie przystąpiła do programu, obowiązki operatorów przejmują Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Taka organizacja może jednak generować trudności, zwłaszcza dla osób starszych czy mniej obeznanych z procedurami urzędowymi. Dodatkowo operatorzy gminni mogą obsługiwać wyłącznie beneficjentów ubiegających się o podwyższony lub najwyższy poziom dofinansowania.

Nowe zasady i wymogi dla beneficjentów

Program w nowej formule wprowadza obowiązkowy „pogłębiony wywiad środowiskowy”, który ma na celu ocenę zasadności inwestycji oraz sytuacji dochodowej wnioskodawcy. Niezależnie od poziomu dofinansowania, każda inwestycja musi być poprzedzona audytem energetycznym. Audyt jest kosztem kwalifikowanym jedynie wtedy, gdy inwestycja zostanie zakwalifikowana do wsparcia.

Zmieniły się również poziomy i limity dochodowe:

  • Najniższy poziom dofinansowania (do 40% kosztów kwalifikowanych) przysługuje osobom z dochodem rocznym do 135 tys. zł.
  • Podwyższony poziom (do 70%) obejmuje gospodarstwa jednoosobowe z dochodem do 3150 zł miesięcznie oraz wieloosobowe do 2250 zł na osobę.
  • Najwyższy poziom (do 100%) przysługuje osobom o najniższych dochodach, przy spełnieniu dodatkowych kryteriów dotyczących standardu energetycznego budynku.

Program przewiduje również formę prefinansowania, w ramach której beneficjent otrzymuje zaliczkę na realizację inwestycji. W nowej edycji programu jej wysokość została obniżona z 50% do 35%, a czas na realizację skrócono z 36 do 24 miesięcy.

Maksymalne kwoty wsparcia

Nowa edycja programu zwiększyła maksymalną możliwą do uzyskania kwotę wsparcia. W szczególnych przypadkach może ona przekraczać 170 tys. zł. Dofinansowanie dotyczy szerokiego zakresu działań, w tym:

  • wymiany źródeł ciepła,
  • ocieplenia przegród zewnętrznych,
  • wymiany stolarki okiennej i drzwiowej,
  • montażu instalacji OZE (np. pomp ciepła, paneli fotowoltaicznych),
  • wykonania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku po zakończeniu inwestycji.

Zmiany mające na celu poprawę przejrzystości

Wznowienie programu nastąpiło po kilkumiesięcznej przerwie spowodowanej wykryciem licznych nieprawidłowości, w tym przypadków zawyżania kosztów i fałszowania dokumentów. W związku z tym wprowadzono szereg zabezpieczeń:

  • każdy wniosek będzie oceniany przez operatora i audytora,
  • operatorzy mają obowiązek kontroli inwestycji na miejscu oraz sporządzenia dokumentacji zdjęciowej,
  • system informatyczny został zmodernizowany, co ogranicza możliwość przesłania niepoprawnie wypełnionych formularzy,
  • zwiększono odpowiedzialność operatorów i umożliwiono gminom zawieranie porozumień między sobą w celu wspólnej obsługi beneficjentów.

Finansowanie programu „Czyste Powietrze” pochodzi obecnie z różnych źródeł – w tym z Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS), Krajowego Planu Odbudowy (KPO) oraz Funduszu Modernizacyjnego zarządzanego przez Europejski Bank Inwestycyjny. W marcu 2025 roku zapewniono bezzwrotne wsparcie w wysokości 10 mld zł na realizację nowych wniosków, co według szacunków ma wystarczyć na najbliższe dwa lata.

Docelowe zapotrzebowanie finansowe programu oszacowano na ponad 127 mld zł do 2032 roku. Trwa więc proces pozyskiwania kolejnych środków, m.in. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Nowa odsłona programu „Czyste Powietrze” to krok w stronę lepszej organizacji i większej przejrzystości procesu przyznawania dofinansowań. Obowiązkowy audyt, rozszerzone kompetencje operatorów i modernizacja systemu informatycznego mają na celu wyeliminowanie nadużyć i poprawę skuteczności programu. Z drugiej strony ograniczona liczba gminnych operatorów i dodatkowe formalności mogą stanowić barierę dla niektórych beneficjentów. Mimo tych trudności program pozostaje jednym z najważniejszych instrumentów wsparcia termomodernizacji w Polsce i realną szansą na poprawę efektywności energetycznej budynków.