Program „Czyste Powietrze” to najważniejszy ogólnopolski projekt wsparcia dla właścicieli domów jednorodzinnych, którzy chcą poprawić efektywność energetyczną swoich budynków. Po okresie wstrzymania naboru spowodowanego problemami z nierzetelnymi wykonawcami, program przeszedł istotne zmiany organizacyjne i formalne. Nowa formuła zakłada większy nadzór nad procesem udzielania dofinansowania, wzmocnienie kontroli, a także uruchomienie wsparcia dla osób, które padły ofiarą nieuczciwych firm.

Powrót programu z nowymi zasadami

Od marca 2025 roku program „Czyste Powietrze” wznowił nabór wniosków po kilku miesiącach przerwy. Zmiany, które wprowadzono, miały na celu przede wszystkim uszczelnienie systemu i ograniczenie ryzyka nadużyć. Jednym z najważniejszych nowych elementów jest obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego przed złożeniem wniosku. Dzięki temu możliwe jest dokładne określenie zakresu koniecznych prac termomodernizacyjnych i ich uzasadnienie.

Wprowadzono także nowy model współpracy z operatorami programu. Lokalne jednostki samorządowe lub inne uprawnione podmioty mają wspierać beneficjentów w procesie składania wniosków, nadzorować realizację inwestycji oraz przeprowadzać kontrole techniczne na miejscu. Operatorzy ci mają dostęp do cyfrowego systemu, w którym weryfikują poprawność dokumentacji oraz zakres prac.

Zwiększono także wymagania dotyczące firm realizujących inwestycje – muszą one spełniać określone kryteria jakościowe, a lista rekomendowanych wykonawców została ograniczona. Celem tych zmian jest nie tylko lepsza ochrona beneficjentów, ale również eliminacja nieuczciwych podmiotów, które wcześniej wykorzystały niewiedzę klientów.

Po ponownym uruchomieniu programu odnotowano wzrost zainteresowania dotacjami. W ciągu pierwszych dwóch miesięcy po wznowieniu, złożono blisko 30 tys. wniosków. Dostępne są znaczne środki finansowe – zarówno z funduszy krajowych, jak i europejskich – które mają wystarczyć na realizację programu do 2029 roku. Środki pochodzą m.in. z Funduszu Modernizacyjnego oraz unijnych instrumentów wspierających transformację energetyczną.

Program oferuje trzy poziomy dofinansowania – podstawowy, podwyższony i najwyższy – w zależności od dochodów gospodarstwa domowego. Można uzyskać nawet ponad 130 tys. zł bezzwrotnego wsparcia na kompleksową termomodernizację, wymianę źródła ciepła, ocieplenie ścian, stropów, podłóg, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, a także instalację OZE. Nowością jest także obowiązkowe wykonanie świadectwa charakterystyki energetycznej po zakończeniu inwestycji.

Pomoc dla oszukanych – działania naprawcze

Wraz z rozwojem programu i jego popularnością pojawiły się także poważne problemy. W poprzednich edycjach nie brakowało przypadków, w których beneficjenci padli ofiarą nieuczciwych wykonawców – firm, które pobierały zaliczki, realizowały usługi niskiej jakości lub nie realizowały ich wcale, pozostawiając inwestora z niekompletnym lub wadliwie wykonanym remontem. Takie sytuacje skutkowały nie tylko utratą środków, ale również groźbą zwrotu dofinansowania.

W odpowiedzi na te problemy, rząd przygotowuje program wsparcia dla poszkodowanych. Rozważane są różne formy pomocy: możliwość ponownego wnioskowania o dotację, dopłaty do napraw błędnie wykonanych inwestycji oraz wsparcie doradcze i prawne. Istnieje także opcja uruchomienia rezerwy finansowej w ramach „Czystego Powietrza” specjalnie na potrzeby naprawczych działań.

Fundusz ochrony środowiska apeluje do poszkodowanych o zgłaszanie przypadków nadużyć, dokumentowanie wszystkich transakcji oraz zgłaszanie spraw do odpowiednich instytucji – zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogólnopolskim. Wdrożono też specjalne procedury weryfikacyjne, które mają na celu lepszą ocenę ryzyka inwestycji przed wypłatą środków.

Nowe wyzwania i oczekiwania

Obecna wersja programu „Czyste Powietrze” to nie tylko odpowiedź na wcześniejsze nieprawidłowości, ale również próba zwiększenia skuteczności transformacji energetycznej w sektorze budownictwa jednorodzinnego. Wzrost cen energii oraz wprowadzenie opłat wynikających z ETS2, które obejmą także gospodarstwa domowe, sprawiają, że potrzeba poprawy efektywności energetycznej budynków jest coraz bardziej pilna.

Kluczowym wyzwaniem będzie teraz utrzymanie wysokiego tempa składania i rozpatrywania wniosków, jednocześnie zapewniając ich weryfikację i kontrolę jakości. Równocześnie potrzebna będzie dalsza edukacja społeczna w zakresie możliwości uzyskania wsparcia, wyboru rzetelnych wykonawców oraz sposobów unikania ryzyka oszustwa.

Program „Czyste Powietrze” po zmianach działa w nowej, bezpieczniejszej formule. Zwiększona kontrola, wprowadzenie operatorów, obowiązkowe audyty i świadectwa energetyczne mają poprawić jakość realizowanych inwestycji i zapobiec dalszym nadużyciom. Jednocześnie państwo deklaruje wsparcie dla osób poszkodowanych we wcześniejszych edycjach programu, chcąc uniknąć sytuacji, w których beneficjent zostaje z problemem sam. Przed nami okres intensywnej realizacji celów klimatycznych, a program „Czyste Powietrze” pozostaje jednym z kluczowych narzędzi tej transformacji – teraz z większym naciskiem na przejrzystość i bezpieczeństwo.